Τζάνειο (Ζάννειο) Νοσοκομείο Πειραιώς Πορεία στον χρόνο

Η κατασκευή του άρχισε το 1866 και ολοκληρώθηκε το 1873, χρονολογία κατά την οποία το Τζάνειο Νοσοκομείο ξεκίνησε την λειτουργία του
Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Ο Νικήτας Τζαννής (ή Ζαννής ή Τζάννε) εμποροκτηματίας με καταγωγή από τα Κύθηρα, κάτοικος Πειραιώς, με την υπ΄ αριθμ. 840 διαθήκη του που φέρει ημερομηνία  27η Σεπτεμβρίου 1864, διέταξε τα εξής:

“Αφίνω δρ. 45.000 τεσσαράκοντα πέντε χιλιάδας εις το οικοδομηθησόμενον Δημοτικόν Νοσοκομείον Πειραιώς προς συντήρησίν του, εις το αυτόν νοσοκομείον κληροδοτώ την εν Πειραιαί ιδιοκτησίαν μου συγκειμένην εξ αποθηκών τας οποίας ηγόρασα παρά του Γ. Λέλη συνορευουσών με την Πλατείαν Απόλλωνος Δυτικώς, Ανατολικώς με οδόν Μεγάλης Στοάς, Αρκτικώς με αποθήκας Χρηστίδου και οικίαν και Αρκτικοδυτικώς με αποθήκης Ριζάρη, με την υποχρέωσιν ότι μετά τον θάνατόν μου να μη γίνει αύξησις του ενοικίου των ενοικιαστών, οίτινες πληρώνουσι το ενοίκιον εμπροθέσμως”.

1934 – Η είσοδος του Τζανείου Νοσοκομείου
Με αυτό το κληροδότημα λοιπόν και με την γενναία συνδρομή του Δήμου Πειραιώς άρχισε από το 1866η ανέγερση του νοσοκομείου αυτού, η οποία τελείωσε το 1873 χρονολογία που άρχισε και επισήμως η λειτουργία του.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να μνημονεύσουμε και την σύζυγό του Ελένη Τζαννή που δώρησε δύο οικίες οι οποίες αποφέρουν εισόδημα 10.000 δρχ. ετησίως και από τις οποίες ιδρύθηκε το Ορφανοτροφείο της Ελένης Ν. Τζαννή στον Πειραιά.

Δυστυχώς τα έσοδα από την δωρεά του Νικήτα Τζανή που αφορούσαν είσπραξη ενοικίων από ακίνητα στην Πλατεία Απόλλωνος (Πλατεία Καραϊσκάκη αργότερα) διεκόπησαν για κάποια χρονική περίοδο, καθότι στις 27 Ιουνίου 1901 τα ακίνητα καταστράφησαν ολοσχερώς από φωτιά, στερώντας το νοσοκομείο εσόδων δια ένα έτος. Στην θέση τους θα ανεγερθούν νέα και στις 13 Ιουλίου του 1902 θα διατεθούν προς πενταετή ενοικίαση.

Το Τζάνειο Νοσοκομείο το 1875 

Το Τζάνειο ως Φιλανθρωπικό ίδρυμα:

Ο αρχικός οργανισμός του νοσοκομείου στηρίζονταν σε νόμο του 1836 που αφορούσε τα ευαγή ιδρήματα.  Ο κανονισμός αυτός προέβλεπε για την λειτουργία του νοσοκομείου, εποπτεία από επιτροπή “Αδελφάτο” όπως λέγονταν μέλος της οποίας διετέλεσε και ο μέγας ιατροφιλόσοφος Θεόδωρος Αφεντούλης.

Αδελφάτο Ζαννείου 1899

Ο κανονισμός άλλαξε το 1901 κατόπιν βασιλικής παρέμβασης όπως θα δούμε αργότερα. Κάτι το οποίο πρέπει να τονίσουμε είναι ότι ξεκίνησε την λειτουργία του ως Φιλανθρωπικό ίδρυμα, κάτι που σήμερα σπανίως αναφέρεται! Τα νοσοκομεία όπως και όλα τα κοινοφελή ιδρύματα την εποχή εκείνη θεωρούντο Φιλανθρωπικά και η λειτουργία τους σε καμία περίπτωση δεν έθετε ως προαπαιτούμενο την κερδοφορία!! 

Όλες οι υπηρεσίες παρέχονταν δωρεάν, με δημοτικά έξοδα ενώ διασκευάζονται μόνο 6 κλίνες για ασθενείς “επί πληρωμή”!
Κατά το 1898 εισήλθον 742 ασθενείς. Υπολογίζεται δηλαδή ότι το νοσοκομείο διενεργούσε περίπου 50 εισαγωγές καθημερινά, σε ετήσια βάση!!
Το νοσοκομείο παρείχε την συνδρομή του και σε εξωτερικούς ασθενείς, ενώ χορηγούσε δωρεάν φάρμακα αξίας 5.000 δραχμών ετησίως σε απόρους Πειραιώτες!

Ειδικά για τους απόρους Πειραιώτες τις ημέρες Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο είχε ορισθεί να προσέρχονται για δωρεάν εξέταση οφθαλμών!

Το Νοσοκομείο απαραίτητο και για το λιμάνι:

Στον Πειραιά στάθμευαν τότε διαρκώς ξένα πολεμικά πλοία, αλλά κυρίως της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, τα πληρώματα των οποίων κάθε φορά που έπρεπε να νοσηλευθούν, μεταφέρονταν σε Νοσοκομείο των Αθηνών. Έτσι ενώ το λιμάνι του Πειραιά που λόγω της θέσης του και της ασφαλείας που προσέφερε, είχε συγκεντρώσει πλήθος ξένων ατμοπλοϊκών εταιριών  όπως αυτά των Μεσσαζερί, Λοϋδ αλλά και πλήθος πρακτορείων, ήταν επιβεβλημένο να έχει νοσοκομείο που να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της πρώτης ναυτιλιακής και βιομηχανικής πόλης της Ελλάδος. Η απουσία νοσοκομείου έβαζε σε εμφανή κίνδυνο την ανάπτυξη του λιμένα Πειραιώς!

Ο Δήμαρχος Πειραιώς Μανούσκος σε επίσκεψη στο Τζάνειο Νοσοκομείο το 1939
Υπό την προστασία της Βασίλισσας ή του Δημάρχου;

Το Νοσοκομείο από την έναρξη λειτουργίας του βρίσκονταν υπό την προστασία της Βασίλισσας Όλγας(όπως και το γειτονικό Ρώσικο Νοσοκομείο). Η επίσκεψη γίνονταν συνήθως δια του τροχιοδρόμου μέσω Λεωφόρου Σωκράτους και φυσικά με σκοπό την “επίσκεψη ασθενών”. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση, όταν τον Αύγουστο του 1904 ο Διευθυντής του Ν. Ξανθός παραιτήθηκε. Για τον διορισμό νέου Διευθυντή το Αδελφάτο, ανέμενε την επιστροφή της Βασίλισσας Όλγας από την Ρωσία καθώς είχε εκφράσει την επιθυμία “όπως ληφθεί και η υψηλή συγκατάθεσή της δι΄ οιονδήποτε διορισμόν του φιλανθρωπικού τούτου ιδρύματος”. 

Η υψηλή βασιλική προστασία, διαρκώς έφερνε προστριβές στον Δήμο Πειραιώς, καθότι ως χρηματοδότης του νοσοκομείου επιθυμούσε να έχει τον αποκλειστικό λόγο στην Διοίκηση του.
Βεβαίως ο νόμος του 1836, με τον οποίο λειτουργούσε το Τζάνειο και που αφορούσε όλα τα ευαγή ιδρύματα (Περί φιλανθρωπικών ιδρυμάτων), έπρεπε να τροποποιηθεί για να νομιμοποιήσει οποιανδήποτε βασιλική παρέμβαση.

Απαίτηση δια τροποποίηση του νόμου του 1836 περί ευαγών ιδρυμάτων ώστε να προβλέπει και την υψηλή βασιλική προστασία (δημοσίευμα του 1900)

Τελικώς κατά τον Μάρτιο του 1901 ανακοινώνεται η τροποποιήση του κανονισμού και συνεπώς η δυνατότητα εποπτείας εκ μέρους της Βασιλίσσης. Όμως ο νέος αυτός κανονισμός ουδέποτε δημοσιεύεται. Έκτοτε για κάθε πρόσληψη ιατρού, διορισμό Διευθυντού  ή ρύθμιση άλλου θέματος του νοσοκομείου, θα υπάρχει σχεδόν πάντα διαφωνία μεταξύ Δημάρχου και βασίλισσας. Τελικώς στις 31 Μαΐου του 1905 ο υπασπιστής της Βασίλισσας Μεσσαλάς με επιστολή αίρει την Υψηλή της προστασία λόγω κωλυσιεργίας!

Λογοδοσία Νοσοκομείου:

Ο σημερινός όρος “ισολογισμός” δηλαδή τα έσοδα – έξοδα ενός ιδρύματος, ονομάζονταν τότε “λογοδοσία”. Το Ζάννειο Νοσοκομείο κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργία τους δεν είχε την υποχρέωση δημοσίευσης λογοδοσίας. Άλλωστε λειτουργούσε φιλάνθρωπικά. Μετά όμως από υπουργική εγκύκλιο του 1898, δημοσίευσε για πρώτη φορά λογοδοσία, αναδρομικά μάλιστα για τα έτη 1896, 1897 και 1898. Η λογοδοσία αυτή δημοσιεύθηκε σε ειδικό ένθετο (φυλλάδιο). Από το πρώτο αυτό ένθετο μαθαίνουμε και για τα έσοδα του νοσοκομείου:

ΕΤΟΣ 1898
Από ενοίκια κτημάτων ιδρυτού Ζαννή: 26.769 δρχ.
Από μάνδρα Αμφιλοχίου: 600 δρχ,
Από δύο οικίες (κληροδότημα Π. Κολύμβα): 1.500 δρχ
Από την εταιρία Σιδηροδρόμου Αθηνών -Πειραιώς: 1.000 δρχ
Από πληρωμή νοσηλευομένων: 6.457,45 δρχ
Από συνοδρομή Δήμου Πειραιώς: 35.247,41 δρχ
Από αφιερώματα και συνδρομές: 4.100 δρχ
Από τόκους υπερημερίας: 425,93 δρχ
Εκ δίσκων και κουτίων: 1.114 δρχ
Καθυστερούντα: 216 δρχ
Μετρητά εκ προηγούμενης χρήσεως: 68.142,72 δρχ
Σύνολο: 145.572,81 δρχ
Τα αντίστοιχα έξοδα για το 1898 ήταν 130.461,80 δρχ.
Σύμφωνα με την ορολογία της εποχής  υπήρχε και περίσσευμα 15.111,01 !
Απο τον πίνακα εξόδων αξίζει να παρατηρήσουμε  ότι προβλέπονταν εκ του νοσοκομείου σε μόνιμη ετήσια βάση, αντιμισθία ιερέως 300 δραχμών. Επίσης ότι ο φιλανθρωπικός του χαρακτήρας ήταν αναγνωρισμένος από το σύνολο των Πειραιωτών, γεγόνος που αποδεικνύεται από τις δωρεές και εράνους δια “δίσκων και κουτίων”.

Ημερομηνίες σταθμοί:

Αν και αρχικώς ξεκίνησε να λειτουργεί με 54 κλίνες, παρουσιάσθηκε μια νέα δωρεά του Δημητρίου Σαλεπούλα. Έτσι κατόπιν αυτού του νέου κληροδοτήματος ξεκίνησε την 7η Φεβρουαρίου του 1896 και τελείωσε τον Μάϊο του 1899 μια νέα οικοδομή (ξεχωριστού στην κυριολεξία νοσοκομείου) που προσέθετε νέες 50 κλίνες.

Η πίσω πλευρά του Τζανείου Νοσοκομείου το 1936 (δεξιά ο ναός των Αγίων Αναργύρων)
Έτσι με την προσθήκη της πτέρυγας “Σαλεπούλα”, το Ζάννειο Νοσοκομείο, χωρίσθηκε ως εξής: Το μεν παλαιό του τμήμα (αυτό των 54 κλινών) έγινε το “Παθολογικό Τμήμα” ενώ στο νέο που προσετέθει έγιναν οι 30 κλίνες “Χειρουργικό Τμήμα”, 10 κλίνες “Γυναικολογικό Τμήμα” και 10 κλίνες “Οφθαλμολογικό Τμήμα”.
Αυτή η προσθήκη εκ δωρεάς Σελεπούλα ονομάστηκε “ΣΑΛΕΠΟΥΛΕΙΟ ΤΜΗΜΑ” και ταυτίσθηκε το όνομά του αποκλειστικά με το τμήμα της χειρουργικής.

Το 1898 η μεγάλη αίθουσα του Ζαννείου Νοσοκομείου θα χρησιμεύσει ως αίθουσα ναυτοδικείου! Εκεί θα εκδικασθεί η υπόθεση του Σημαιοφόρου Κόκκορη, γιαυτό και θα μετασκευασθεί καταλλήλως. Η δίκη θα διαρκέσει για πολλές ημέρες ενώ θα εξετασθούν πλέον των 120 μαρτύρων (κυρίως υπεράσπισης). Ο Κόκκορης βρέθηκε κατηγορούμενος όταν κατηγορήθηκε ότι εξέπεμψε τηλεγράφημα κατά του τότε Υπουργού των Ναυτικών Λεβίδη στο οποίο έγραψε “Ναύαρχος προδίδει”!

Το 1908 ανακοινώνεται εκ του νοσοκομείου μια περίεργη για την εποχή στατιστική. Ονομάζεται “στατιστική καταρρακτικών”. Αναφέρεται σε αυτούς που πάσχουν από καταρράκτη ματιών και οι προσέφυγαν στο Ζάννειο για να απαλλαγούν από αυτόν.

Το 1925 ξεκίνησε εις έναντι του Ζαννείου οικόπεδο η ανέγερση Δημοτικού Μαιευτηρίου, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 1929.

To 1934 (30 Δεκεμβρίου) εγκαινιάσθηκε η νέα χειρουργική πτέρυγα παρουσία του Πρωθυπουργού κ. Τσαλδάρη και του Δημάρχου Πειραιώς κ. Στρατήγη. Αυτό που αξίζει να αναφερθεί από τα εγκαίνεια του Χειρουργικού τμήματος, είναι η ομιλία του Κρ. Δηλαβέρη ο οποίος αρνήθηκε σε άγνωστες πτυχές της ιστορίας του νοσοκομείου.

Η νέα Χειρουργική Πτέρυγα του Ζαννείου που εγκαινιάσθηκε στις 30 Δεκεμβρίου του 1934

Το 1942 την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, το Ζάννειο όπως και όλα τα νοσοκομεία που ανήκαν μέχρι τότε σε Δήμους, έγιναν ανεξάρτητοι οργανισμοί, εποπτευόμενοι από μια κεντρική αρχή. Αυτό φυσικά δεν έγινε για το δημόσιο συμφέρον, αλλά εφαρμόστηκε σε όλες τις κατακτημένες από τους Γερμανούς χώρες, με αποκλειστικό γνώμονα τον έλεγχο των νοσοκομείων. Η τακτική αυτή θα εφαρμοσθεί ξανά αργότερα μεταπολεμικά, με πρόσχημα τον έλεγχο δαπανών και την κερδοφορία.

Το 1946 το Εργατικό Κέντρο Πειραιώς εκδίδει ψήφισμα με το οποίο ζητά το νοσοκομείο να διατηρήσει την διοικητική του αυτοτέλεια μη υπαγόμενο εις το Υπουργείο Υγιεινής.

Το 1954 ο Δήμος Πειραιώς ζήτησε την μείωση των κλινών καθότι βρίσκονταν στα πρόθυρα χρεοκοπίας.

Το Ζάννειο Νοσοκομείο σε μια μοναδική απεικόνιση του 1957 από την ταινία “Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο” με τους Μίμη Φωτόπουλο και Βασίλη Αυλωνίτη

Το 1971 το παλαιό κτήριο κατεδαφίστηκε και στην θέση του ανεγέρθηκε το νέο εξαόροφο κτήριο που υπάρχει μέχρι και σήμερα.

Το 1986 μέρος παιδιατρικού τμήματος μεταφέρθηκε στο Κέντρο Μητέρας Παιδιού, σε παράρτημα του νοσοκομείου που λειτουργούσε στην Γρηγορίου Λαμπράκη 83.

Στις 15 Μαΐου του 1999 η παλαιά ΣΑΛΕΠΟΥΛΕΙΟΣ ΠΤΕΡΥΓΑ του νοσοκομείου κατεδαφίστηκε επίσης και την θέση της κατέλαβε νέα πενταόροφη.

Θεόδωρος Αφεντούλης:

Την οργανωτική του δομή στα πρώτα του βήματα το Τζάνειο νοσοκομείο την οφείλει στον μεγάλο Πειραιώτη Θεόδωρο Αφεντούλη (Καθηγητή Παθολογικής ανατομικής και φαρμακολογίας) ο οποίος έγινε γνωστός περισσότερο ως ιατροφιλόσοφος. Η προτομή του Αφεντούλη βρίσκεται σήμερα έμπροσθεν του νοσοκομείου και το όνομά του έχει λάβει και η κεντρική οδός που οδηγεί σε αυτό, οδός Αφεντούλη(πρώην οδός Νοσοκομείου). Στην βάση της αναγράφει “1824 – 1893. ΤΩ ΙΑΤΡΟΦΙΛΟΣΟΦΩ ΘΕΟΔΟΡΩ ΑΦΕΝΤΟΥΛΗ Ο ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ/ ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣ ΜΙΧ. ΜΑΝΟΥΣΚΟΥ” 

Λεωφόρος Αφεντούλη. Στο βάθος διακρίνεται η παλαιά είσοδος του Τζανείου Νοσοκομείου με το αέτωμα και τις χαρακτηριστικές κολώνες

Ο εκ Ζαγοράς Πηλίου καταγώμενος Θεόδωρος Αφεντούλης (γεν. 1824), κατά την διάρκεια της λαμπρής σταδιοδρομίας του συνέδεσε το όνομά του με τα πρώτα βήματα του Ζαννείου Νοσοκομείου (Εποχή Αδελφάτου). Αρχή του Αφεντούλη απετέλεσε το “Ουδείς Έλλην ιατρός αφιλοσόφητος“.

Συνέδεσε το όνομά του με την πόλη του Πειραιώς για δύο λόγους. Ο μεν πρώτος ότι προσέφερε τις υπηρεσίες του αμισθί στους αναξιοπαθούντας και στους απόρους του Πειραιά αλλά και όσους δήλωναν αδυναμία πληρωμής. Ο δεύτερος λόγος ότι συμμετείχε σε όλα τα δρώμενα της πόλης του Πειραιώς, συγγράφοντας μάλιστα πανηγυρικούς λόγους που διάβαζε ο ίδιος κατά την διάρκεια επετείων και εορτών, ενώ ξεκινούσε τους περισσότερους λόγους του με την φράση “Άνδρες Πειραιείς”.

Όσο για το επιστημονικό του και συγγραφικό του έργο ήταν τεράστιο και η απλή αναφορά του μόνο θα αποτελούσε ξεχωριστό αφιέρωμα…

Ο αγνός αυτός επιστήμονας, πατριώτης και φιλόσοφος, πέθανε στον Πειραιά το 1893.

Κάρολος Ράϊγχολ. Ο ξεχασμένος πρώτος Χειρούργος του Ζαννείου:

Εκτός από τον Θεόδωρο Αφεντούλη, από το νοσοκομείο αυτό είχε την τύχη να διέλθει και άλλον ένας δεινός χειρούργος, ο Γερμανός Φιλέλληνας και Έλλην πολίτης στην συνέχεια, Κάρολος Ράϊγχολ. Ο Ραϊγχολ ήταν και ο μοναδικός συγγραφέας που έγραψε στα Ελληνικά την γραμματική της Αλβανικής γλώσσας! Ο Κάρολος ήταν χειρούργος του Βασιλικού Ναυτικού με παράλληλη δράση και στο Ζάννειο Νοσοκομείο και όταν πέθανε κληροδότησε την βιβλιοθήκη του στο Νοσοκομείο. Παρόλο που ο Ράϊγχολ υπηρέτησε το Ζάννειο για πολλά έτη, ατυχώς λησμονήθηκε πολύ γρήγορα, ακόμα και όταν σε παλαιότερη εποχή γίνονταν η παραλαβή του νέου χειρουργικού Τμήματος και ενώ ονομάζονταν διάφορες αίθουσες αυτού με ονόματα άλλων, δεν έτυχε αυτός που ήταν ο Πρώτος χειρούργος του Νοσοκομείου, να λάβει μια αίθουσα το όνομά του! Ο μόνος που όρθωσε κάποτε την φωνή του, για την παράλειψη αυτή, ήταν ο Καθηγητής Χειρουργικής Παύλος Ιωάννου, που με ανακοινώσεις στον ημερήσιο τύπο, ανέφερε πως η πεποίθηση των κατοίκων του Πειραιά αλλά και των ξένων πληρωμάτων, ήταν θετική λόγω του Καρόλου Ράϊγχολ.

Παραλειπόμενα:

1903 – Οφθαλμίατρος Ζαννείου και στο Ρωσσικού Νοσοκομείου Πειραιώς
1904 – Ξενοδοχείο ΚΟΝΤΙΝΕΝΤΑΛ – Ένα νεόδμητο Μέγαρο του Ζαννείου Νοσοκομείου

(Επί της Λεωφόρου Αφεντούλη μπορείτε να διαβάσετε για την ιστορία του Δεύτερου Γυμνασίου Πειραιώς)

Recommended For You